نحوه تعیین لحظه تحویل سال

لحظه تحويل سال، چه اتفاقی در آسمان می افتد؟
 معمولاً هنگامی که يک سال شمسی به روزهای پايانی خود می رسد، صحبت از ويژگی های سال آينده شروع می شود. از بين اين بحث ها، يک بحث بيش از بقيه جلب توجه می کند و آن، «لحظه تحويل» سال آينده است. طبق سنت، در اين لحظه همه افراد خانواده دور هم جمع می شوند و بنا بر رسوم باستانی خود، آغاز سال نو را جشن می گيرند.

 لحظه تحویل سال 1393

 اين لحظه ای است که خاطره آن هميشه در يادها می ماند اما آيا تاکنون از خود پرسيده ايد که اصولاً اين زمان بر چه مبنايی انتخاب و تعيين می شود؟ و در اين لحظه چه اتفاقی می افتد که آن را با آغاز سال پيوند می دهند؟

زمان و تقويم زمان، انسان را به ياد ساعت و تقويم می اندازد. مطمئناً همه شما با نظام 24 ساعتی شبانه روز آشنا هستيد و در زندگی روزانه خود به راحتی از آن استفاده می کنيد. اين نظام و مفهوم شب و روز، به قدری بديهی است که شايد هرگز به منشأ و چرايی آن فکر نکرده ايد. اما در سپيده دم تمدن، اجداد ما نمی توانستند اين چنين ساده و راحت مفاهيم زمان را درک کنند.

 شايد نخستين مفهوم گذشت زمان برای آنان طلوع و غروب خورشيد بوده است. بالا آمدن گوی فروزانی از شرق و فرونشستن آن در غرب و تکرار مداوم آن، انسان را به مفهوم روز وشب و سپس «شبانه روز» رهنمون شد. اين بنيادی ترين جزء يک نظام سنجش زمان است: «پديده ای متناوب و تکرار شونده» خوشبختانه طبيعت چندين پديده متناوب ديگر نيز در اختيار انسان قرار داده است و از اينجا بود که مفاهيم سال، فصل و ماه پديد آمد.

 لحظه تحویل سال 1393

 اما چرا انسان به واحدهای بزرگتر از روز روی آورد؟
 با استفاده از واحدهای بزرگی همچون سال، دهه و قرن کار آسان تر می شود. واحد بزرگتر از روز ماه بود: يک دوره ی اهله ی ماه که از يک بدر تا بدر بعدی، يا از يک هلال نو تا هلال نوی بعدی طول می کشيد. اين مدت تقريبا 29 تا 30 روز است. بنابر اين اولين تقويم های بشر تقويم های قمری بوده است، زيرا تنها با نگاه به شکل اهله ی ماه می توان تشخيص داد که در چندمين روز ماه قرا داريم و احتياج به هيچ محاسبه ی ديگری نيست.

برای انسان های اوليه، همين کافی بود که يک سال را به طور تقريبی 360 روز و يک ماه را 30 روز بداند اما پيشرفت تمدن، باعث نياز به دقت بيشتر در محاسبه زمان شد و اين امر، يک مشکل بزرگ را نمايان ساخت: متأسفانه واحدهای بزرگتر از زمان، حاصلضرب صحيحی از واحد های کوچکتر نبودند. به عبارت ديگر، در يک سال نمی توان تعداد صحيحی از شب و روزهای کامل را جای داد.
 البته گفته بالا به هيچ وجه دقيق نيست. وقتی می گوييم «سال» بايد دقيقاً مشخص کنيم که منظورمان از سال چيست؛ همين طور برای شبانه روز. تعجب نکنيد! در «نجوم کروي» چندين نوع سال و روز و ماه وجود دارد. اگر يک متن نجوم کروی مربوط به زمان را بخوانيد، مطمئناً از ديدن اسامی عجيب و تعاريف گوناگون دستگاه های مختلف زمان، در شگفت خواهيد شد. البته ما قصد نداريم وارد اين مبحث گسترده شويم. بلکه فقط چند تعريف ساده شده از آن را که برای کارمان ضروری است، برمی گزينيم.

 لحظه تحویل سال 1393

 احتمالاً با دو نوع از سال ها آشناييد:

سال شمسی و سال قمری. مبنای طبيعی اين سال ها از نامشان پيدا است. يعنی سال شمسی از حرکت خورشيد و سال قمری از حرکت ماه بهره می گيرد. همانطور که می دانيد، در اصل اين زمين است که به دور خورشيد می گردد. اما از آنجا که حرکت، نسبی است؛ ما بر روی زمين تصور می کنيم که خورشيد در طول سال در حال حرکت در آسمان است. اين حرکت در يک مسير خاص در آسمان صورت می گيرد که «دايره البروج» نام دارد و ما بعداً در باره آن بيشتر صحبت خواهيم کرد.

 اين حرکت با حرکت روزانه ی خورشيد که از شرق به غرب در 24 ساعت يک دور می زند، فرق دارد. اين حرکت را تنها با توجه به ستارگان زمينه ی آسمان می توان فهميد که خورشيد در طول يک سال يک دور در ميان ستارگان زمينه ی آسمان از غرب به شرق دور می زند. حال، با توجه به آنچه گفتيم، می توان يک سال شمسی را «مدت زمان حرکت خورشيد از يک نقطه خاص در آسمان و بازگشت به همان نقطه» تعريف کرد. اين ساده ترين سال است که به آن «سال برجي» هم گفته می شود.

 از آنجا که اين نوع سال با خورشيد در ارتباط است و خورشيد هم يکی از عوامل کنترل کننده طبيعت و فصول است، در بيشتر تقويم ها از اين نوع سال استفاده شده است. اما در سال قمری، مدت زمان 12 بار ديدن هلال ماه نو يا 12 يار ديدن بدر کامل ماه به عنوان مبنا انتخاب شده است. هرچند اين نوع سال بر مظاهر طبيعت و فصول منطبق نيست، اما از آنجا که تاريخ دين ما براين اساس بنيان شده است، از آن نيز استفاده می کنيم.

  لحظه تحویل سال 1393

 برگرديم به سال شمسی، يعنی مدت زمان دو عبور متوالی خورشيد از يک نقطه ثابت در آسمان. انسان در اعصار گذشته اين مدت زمان را 365 روز اندازه گرفته بود و براساس آن به محاسبه تاريخ می پرداخت. اما به تدريج که شمار سال ها فزونی يافت، انديشمندان دريافتند که اين سال های 365 روزی، کم کم از فصول سال انحراف پيدا می کنند. متفکران به اين فکر افتادند که طول سال ها را دقيق اندازه بگيرند.اين اندازه گيری ها با همان وسايل ابتدايی نشان می دادند که طول يک سال شمسی اندکی از 365 روز بيشتر است؛ يعنی حدود 25ر365روزه است. حال به نظر شما چگونه می توان اين 25ر0 روز و يا ساعت را به حساب آورد.

توجه کنيد که اين 6 ساعت های اضافی، پس از 4 سال، به يک شبانه روز (24 ساعت) می رسند. پس اگر در يک دوره 4 ساله، يک روز به انتهای سال چهارم بيفزاييم وآن را 366 روز در نظر بگيريم، مشکل حل می شود.
 چرا که در اين صورت 4 سال دارای 1461 روز(366+3×365) خواهد شد. يعنی هر سال به طور متوسط 25ر365 روز خواهد داشت. اين نظام کبيسه ای را بيشتر تقويم های باستانی به کار برده اند(سال چهارم را که 366 روز است، سال کبيسه می نامند).

 لحظه تحویل سال 1393

تقويم جلالی و لحظه تحويل سال

بعد از اسلام در ايران تقويم منظمی وجود نداشت. درمحافل سياسی و علمی جهان اسلامی که ايران نيز جزو آن به حساب می آمد، تقويم هجری قمری به کار می رفت، اما در بين عامه مردم ايران، تقويم کهن باستانی (تقويم يزدگردی) معمول بود.

اما در حساب های کبيسه های اين تقويم سهل انگاری می شد، تاجايی که در عهد ملکشاه سلجوقی ، نوروز به اواسط شهريور ماه رسيده بود! اين مسائل مشکلات عديده ای را در حساب های مالی و خراجی يک سال ايجاد می کرد. به همين سبب دانشمندان آن زمان به همت حکيم عمر خيام و با حمايت ملکشاه و وزير دانشمند وی، خواجه نظام الملک طوسی، به اصلاح و احيای تقويم شمسی قديم ايرانی بر مبنای هجرت پيامبر بزرگ اسلام (ص) اقدام کردند و تقويم تازه را به لقب سلطان جلال الدين ملکشاه، تقويم «جلالي» ناميدند.

 در اين تقويم مقرر شد که سال با رسيدن خورشيد به نقطه اعتدال بهاری آغاز شود. اين همان «لحظه تحويل سال» است. بنابرين «لحظه تحويل سال، لحظه ای است بين ظهر روز اول فروردين و ظهر روز آخر اسفند، که مرکز خورشيد بر نقطه اعتدال بهاری منطبق شود.»

خيام، منجم و شاعر ايرانی حال از آنجا که تقويم هجری شمسی کنونی ما نيز اساساً همان تقويم جلالی است (تنها فرق اين دو در مبدأ تقويم است). بنابرين مفهوم تحويل سال در تقويم کنونی ما همان است که در تقويم جلالی ذکر شد.

همچنين بر طبق قوانين اين تقويم اگر تحويل سال، قبل از ظهر (ساعت 12) به وقوع بپيوندد آن روز، اول فروردين واگر بعد از ظهر اتفاق بيفتد آن روز آخر اسفند سال قبل خواهد بود. حال به مسأله محاسبه اين لحظه می پردازيم.

اگر طول سال شمسی ثابت بود، اين محاسبه بسيار ساده بود. زيرا در اين صورت، اگر زمان تحويل يک سال را می دانستيم با افزودن تقريباً 6 ساعت به آن زمان تحويل سال بعد را به دست می آورديم. اين 6 ساعت و يا به طور دقيقتر 5 ساعت و 48 دقيقه همان خرده اعشاری در طول سال شمسی (تقريباً 2422ر365 روز) است. اما طول سال همواره ثابت نيست و اين به سبب تغييراتی است که در مسير حرکت زمين در آسمان به وجود می آيد.

درواقع برای محاسبه دقيق زمان اين لحظه بايد معادلات حرکت خورشيد و چندين معيار ديگر را نيز در نظر بگيريم. اين محاسبات ومعادلات، نسبتاً پيچيده اند. با اين همه، تغييرات مزبور نسبتاً کوچک هستند و شما می توانيد برای بدست آوردن زمان تقريبی لحظه تحويل سال های بعد از همان روش گفته شده در بالا استفاده کنيد. يعنی کافی است 6 ساعت به زمان تحويل سال بعدبيافزاييد. حال ديگر شما می دانيد که حدوداً چه ساعتی بايد منتظر تحويل سال باشيد!

منبع:ues.ac.ir